کپی برداری و سرقت علمی در پژوهش ها و راهکارهای مقابله با آن

سرقت علمی یا کپی برداری در پژوهش ها، معضل از چالش های عمده ای است که بسیاری محققان و دانشگاه ها در سطح جهانی با آن مواجه هستند و می تواند تاثیرهای منفی بر کیفیت و اعتبار پژوهش ها داشته باشد. در این یادداشت، به بررسی علل و پیامدهای این پدیده همچنین راهکارهای مقابله با آن پرداخته خواهد شد.

یکی از دلایل اصلی سرقت علمی، فشارهایی است که پژوهشگران برای انتشار مقالات و ثبت دستاوردهای علمی تحت آن قرار دارند. در نظام های آموزشی و پژوهشی، اغلب ارزیابی ها و ارتقاءها بر اساس تعداد مقالات منتشر شده انجام می شود، نه کیفیت محتوای آن ها. این فشار می تواند باعث شود برخی محققان به جای انجام پژوهش های اصیل، به سرقت علمی روی آورند.

دلیل دیگر، کمبود آگاهی در خصوص اصول اخلاقی پژوهش و اهمیت دادن به صحت و امانت داری علمی است. در بسیاری موارد، پژوهشگران جوان یا افرادی که در شرایط فشرده زمانی قرار دارند، ممکن است بدون درک کامل از عواقب سرقت علمی، ناخواسته مرتکب این عمل بشوند. همچنین، دسترسی آسان به منابع علمی از طریق اینترنت و پایگاه های داده، این امکان را برای برخی افراد فراهم می آورد که بدون ذکر منبع، مطالب دیگران را در مقالات خود استفاده کنند.

سرقت علمی پیامدهای زیادی دارد که نه تنها بر فرد محقق، بلکه بر جامعه علمی به طور کلی تاثیر منفی می گذارد. یکی از مهم ترین پیامدهای آن، آسیب به اعتبار علمی پژوهشگران است. زمانی که سرقت علمی کشف می شود، اعتبار فرد پژوهشگر به شدت آسیب می بیند و ممکن است منجر به از دست دادن موقعیت های شغلی و تحقیقاتی شود.

علاوه بر این، سرقت علمی می تواند موجب گمراهی و انتشار اطلاعات نادرست یا بی کیفیت شود که بر روند پیشرفت علمی تاثیر منفی می گذارد. وقتی که پژوهشگران از ایده های بی کیفیت یا نادرست استفاده می کنند، نه تنها به اعتبار خود آسیب می زنند، بلکه ممکن است نتایج تحقیقات غلط به عنوان مبنای تصمیم گیری های علمی و عملی مورد استفاده قرار گیرند.

کپی برداری و سرقت علمی در پژوهش ها و راهکارهای مقابله با آن
\xa0درصد سرقت علمی در جهان
راهکارهای مقابله با سرقت علمی

آموزش اصول اخلاقی پژوهش

مهم ترین راهکار برای مقابله با سرقت علمی، آموزش و ترویج اصول اخلاقی در محیط های آموزشی و پژوهشی است. دانشگاه ها و موسسات پژوهشی باید برنامه های آموزشی منظم برای دانشجویان و پژوهشگران در زمینه اخلاق علمی و اهمیت امانت داری در پژوهش ها برگزار کنند.

استفاده از نرم افزارهای تشخیص سرقت علمی

استفاده از نرم افزارهای تشخیص سرقت علمی نظیر Turnitin یا iThenticate می تواند به عنوان ابزاری مؤثر برای شناسایی و جلوگیری از کپی برداری در مقالات علمی و پایان نامه ها عمل کند. این نرم افزارها قادر اند مشابهت های متنی را شناسایی کرده و به محققان و اساتید کمک کنند تا پیش از انتشار مقالات، از صحت منابع استفاده شده مطمئن شوند. سامانه مشابهت یاب که توسط پژوهشگاه علوم وفناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در دسترس اساتید دانشگاه و دانشجویان قرار گرفته، ابزاری مناسب جهت مقابله با سرقت علمی در پژوهش های دانشگاهی است.

تقویت نظارت و ارزیابی های دقیق تر

ایجاد فرآیندهای دقیق تر برای ارزیابی مقالات و پژوهش ها می تواند مانع از پذیرش مقالات دارای محتوای کپی شده شود. داوران و اعضای هیات علمی باید به دقت مقالات را بررسی و از پذیرش مقالات سطحی و کپی شده جلوگیری کنند.

تشویق به پژوهش های اصیل و نوآورانه

در برخی سیستم های علمی، فشار زیادی برای چاپ مقالات زیاد وجود دارد. این فشار می تواند محققان را به سمت انجام پژوهش های کم ارزش و تکراری سوق دهد. با این حال، اگر دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی به پژوهشگران برای پژوهش های نوآورانه و اصیل انگیزه دهند، احتمال کپی برداری کاهش می یابد.

ایجاد فرهنگ شفافیت و صداقت در محیط های علمی می تواند باعث کاهش انگیزه های سرقت علمی شود. پژوهشگران باید بدانند پژوهش های اصیل نه تنها از نظر علمی ارزشمندتر هستند، بلکه اعتبار و احترام بیشتری نیز به همراه خواهند داشت.

برخی از قوانین بازدارنده موجود در ایران

الف) قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان (حقوق معنوی)

قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان که در سال ۱۳۴۸ تصویب شد، به عنوان یکی از مهم ترین قوانین در ایران در زمینه حمایت از حقوق معنوی محسوب می شود. این قانون به حقوق ناشران و مولفان در خصوص آثار علمی، ادبی و هنری پرداخته و نقض این حقوق به خصوص در قالب سرقت علمی یا کپی برداری غیرمجاز را ممنوع می کند.

طبق این قانون، هرگونه استفاده غیرمجاز از آثار علمی و پژوهشی دیگران می تواند منجر به مجازات های مختلف از جمله جریمه مالی یا حبس شود.

ب) مقررات دانشگاه ها و موسسات آموزشی

دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی در ایران برای مقابله با سرقت علمی مقررات داخلی خاص خود را دارند که اغلب شامل استفاده از نرم افزارهای تشخیص سرقت علمی مانند Turnitin و بررسی دقیق مقالات و پایان نامه های دانشجویی است. اگر فردی در فرآیند تحقیقاتی خود از منابع غیرمجاز استفاده کند یا دست به کپی برداری بزند، ممکن است از ادامه تحصیل یا پذیرش مقالات علمی محروم شود.

در برخی دانشگاه ها، اگر سرقت علمی از فردی کشف شود، ممکن است مقاله یا پایان نامه مورد نظر به حالت تعلیق درآید و حتی اقداماتی مانند رد مقاله، اخراج از دانشگاه یا لغو مدرک تحصیلی انجام شود.

ج) قانون ثبت اختراعات و علایم تجاری

هرچند این قانون بیشتر به ثبت اختراعات و علائم تجاری پرداخته است، اما در مواردی که سرقت علمی مربوط به نوآوری های علمی و اختراعات باشد، می تواند با استناد به قوانین ثبت اختراعات و مالکیت صنعتی، اقدامات قانونی علیه افراد خاطی صورت گیرد.

د) قانون جرایم رایانه ای (مصوب ۱۳۸۸)

ماده ۲۵ این قانون به جرایم مربوط به سرقت علمی در فضای سایبری اشاره دارد و اعلام می کند که هر گونه استفاده غیرمجاز از داده ها و اطلاعات علمی و سرقت در این بستر قابل پیگیری است. این ماده در موارد سرقت علمی در محیط های دیجیتال و اینترنتی نیز به کار می رود.

سرقت علمی تهدیدی جدی برای اعتبار و پیشرفت علمی است که پژوهشگران، دانشگاه ها و نهادهای نظارتی باید بیشتر به آن توجه کنند. آموزش اصول اخلاقی پژوهش، استفاده از ابزارهای تشخیص سرقت علمی و تقویت فرآیندهای ارزیابی، از جمله راهکارهایی است که می توانند به مقابله با این معضل کمک کند. تنها با تقویت فرهنگ صداقت و امانت داری در جامعه علمی می توان به کاهش سرقت علمی و ارتقای کیفیت پژوهش ها دست یافت.

انتشار مطالب در باشگاه نخبگان ایرنا به منظور تبادل آرا و نظرات گوناگون جامعه است و الزاما به معنای تأیید کامل محتوای آن نیست. ایرنا آمادگی انتشار نقد و بررسی دیدگاه های منتشر شده را دارد.

منبع: ایرنا